G-ABD 16 Temmuz 2004
ABD, Özbekistan ve Türkiye
ABD Yönetimi Özbekistan’a yaptığı yardımın 18 milyon dolarlık kısmını askıya aldığını
açıkladı. Washington’un geniş Orta Doğu’da demokratikleşme yönündeki vaazlarıyla bu konudaki uygulamaları arasında devam eden çelişkilerin en çarpıcı örneklerinden olan Özbekistan’la ilgili bu değişiklik ilgi çekicidir. Ancak kesilen yardım miktarının mütevaziliği de dikkate alınırsa bu gelişme ABD’nin politikasında keskin bir değişiklikten çok
devamının gelip gelmeyeceği gözlenmesi gereken küçük bir başlangıç olarak kabul edilebilir. Washington kararın nedeni olarak Taşkent’in siyasi özgürleşme süreci ve insan hakları karnesindeki eksikliklerin yerinde durmasını göstermektedir. Kararda 2002 yılında bu ülkeye yapılan yardımı bazı şartlara bağlamış olan Kongre’nin baskısının etkisi olduğu gibi Özbekistan’ın 11 Eylül’den sonra ABD ile kurduğu yakın ilişkileri dengelemek için son dönemde Rusya ile ilişkilerini tamir etme amaçlı girişimlerinin de rolü olabilir.
Bu arada Türkiye’nin demokrasi ve insan hakları konusunu Orta Asya Cumhuriyetleri ile ilişkilerinin gündeminin üst sırlarına taşıması doğru olabilir. En kaba haliyle söylemek gerekirse bu bölgede demokrasinin gelişmesinde Türkiye’nin insani boyutun ötesinde çıkarları olduğu söylenebilir. 90’ların başında büyük umutlar beslenmesine karşın belli bir noktadan daha ileri gitmeyerek hayal kırıklığı yaratan bölge ile ilişkilerde bir üst safhaya geçmek bu ülkelerde demokratik rejimler olduğunda daha mümkün olabilir. Ankara’nın bu ülkelerle ilişkilerde kısa vadede bazı mahzurları olsa bile bölgede demokratikleşme konusunda daha aktif olması doğru olabilir. Bölge yöneticilerinin çoğunun değişik derecede ve şekil de olsa anti-demokratik ve insan hakları normlarının çok uzağındaki karneleri nedeniyle, Ankara’nın en azından bu liderlere hak ettiklerinden daha fazla ihtimam göstermekten kaçınması gerekir. Reel politik ile insani düşünceler her zaman uyuşmayabilir. Ancak, kısa ve orta vadede bazı maliyet ve riskleri olsa da, Türkiye için Orta Asya konusunun bu genellemenin dışında olduğu iddia edilebilir. Türkiye, ABD’yi son girişimi konusunda yüreklendirmeli ve hızlı bir demokratikleşme için değilse bile özellikle
Özbekistan’ın kaygı verici insan hakları karnesinin düzeltilmesi için daha fazla çaba harcamaya yönlendirmelidir. (Şanlı Bahadır Koç, Amerika Araştırmaları Masası, Araştırmacı)